سهم ۶۰ درصدی اشتغال غیررسمی از کل اشتغال ایران
به گزارش کاروخدمت، طبق گزارش بانک جهانی اشتغال غیررسمی حدود ۶۰ درصد از کل اشتغال در ایران را تشکیل می دهد.
به گزارش کاروخدمت به نقل از مهر، اقتصاد غیررسمی به فعالیتهای اقتصادی اطلاق می شود که خارج از چارچوب قانونی و رسمی صورت می گیرند. این فعالیتها در حساب های ملی ثبت نمی شوند و معمولا شامل مشاغل بدون مجوز و فاقد پوشش بیمه و مالیات هستند. مشاغل غیررسمی معمولا فاقد قرارداد رسمی، بیمه اجتماعی و حقوق بازنشستگی بوده و عموماً در حوزه های خدمات، تولید و بازرگانی فعالیت می نمایند. این مشاغل به سبب عدم ثبت، قانونی در آمار رسمی لحاظ نمی شوند. مشاغل خرد و سنتی، دست فروشان، مشاغل آزاد و فریلنسینگ و مشاغل در رابطه با کشاورزی و صنعت.
این بخش از اقتصاد بخش قابل توجهی از فعالیتهای اقتصادی را شامل می شود و از راه رقابت ناعادلانه با مشاغل غیررسمی سبب کاهش کیفیت و پایداری مشاغل رسمی می شود؛ کاهش درآمدهای مالیاتی دولت و کاهش عرضه خدمات عمومی و بی نظمی و اختلال در بازار بر مشاغل رسمی هم تأثیرات قابل توجهی دارد.
طبق مطالعات معاونت بررسی های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران، اندازه گیری اقتصاد غیررسمی دشوار است و اغلب از شواهد مربوط برای تخمین اندازه آن استفاده می شود. بر مبنای داده های مجمع جهانی اقتصاد بیشتر از نیمی از نیروی کار جهان در مشاغل غیررسمی مشغول بکار هستند صندوق بین المللی پول هم آماری ارایه داده است که بر اساس آن حدود ۶۰ درصد از کارگران در مشاغل غیرقانونی مشغول بکار هستند.
سهم ۶۰ درصدی اشتغال غیررسمی از کل اشتغال ایران
این آمار نشان میدهد که از هر ۵ کسب و کار در دنیا تقریبا ۴ کسب و کار به صورت رسمی ثبت نشده اند. تحقیقات صندوق بین المللی پول نشان میدهد که سهم اقتصاد غیررسمی از کل اقتصاد بطور متوسط ۳۵ درصد از تولید ناخالص داخلی در کشورهای با درآمد پایین و متوسط در مقابل ۱۵ درصد در اقتصادهای پیشرفته را تشکیل می دهد.
اقتصاد غیر رسمی در ایران پدیده ای قدیمی است اما در سالهای اخیر به سبب مشکلات اقتصادی بیکاری و تحریم ها گسترش یافته است. اندازه گیری آن دشوار است و مراجع مختلف آمار متفاوتی عرضه می دهند اما یکی از شاخصهای نشانگر وضعیت اقتصاد غیررسمی میزان اشتغال غیررسمی است؛ طبق گزارش بانک جهانی اشتغال غیررسمی حدود ۶۰ درصد از کل اشتغال در ایران را تشکیل می دهد. همینطور بر مبنای گزارشات مرکز آمار ایران اقتصاد غیررسمی در کشور ما در قسمت کشاورزی ۲۵ درصد، در قسمت صنعت ۳۸ درصد و در قسمت خدمات ۳۷ درصد سهم دارد.
بر اساس برخی دیدگاه ها تقویت اقتصاد غیر رسمی را میتوان در مواردی جایگزین برنامه های توسعه ای دانست. اتاق های بازرگانی هم در انتقال اقتصاد غیررسمی به اقتصاد رسمی و هم در توسعه این بخش می توانند نقش آفرین باشند؛ هرچند به صورت کل باتوجه به اثرات منفی اقتصاد غیر رسمی بر فرایند توسعه کنترل آن ضروری است و برای مدیریت چالش های مرتبط به نگاهی جامع و چندوجهی در حوزه های اقتصادی تقنینی قضایی فرهنگی، اجتماعی نیاز است.
بازیگران اصلی اقتصاد غیررسمی
هیچ تعریف یا معیار منحصر به فردی از اقتصاد غیر رسمی وجود ندارد اما عنوانی برای اشاره به فعالیتهای اقتصادی خارج از هنجارهای رسمی و قانونی محسوب می شود. این بخش قسمت مهمی از اقتصاد کشورها را تشکیل می دهد و تأثیرات پردامنه ای بر اقتصاد رسمی دارد. هر چند در تعریف و چگونگی اندازه گیری اقتصاد رسمی و همینطور در مورد لزوم کنترل با پشتیبانی از آن مناقشات فراوانی هست. اما به صورت کلی بخش غیر رسمی به مجموعه کارهایی اطلاق می شود که در قالب قوانین رسمی و ثبت شده یک کشور قرار ندارند و شامل کارهایی در حوزه های تولید خدمات و بازرگانی است. که گرچه کالاهای و خدمات آن معامله و مصرف می شوند و باآنکه بر ارزش افزوده و اقتصاد اثر دارند، اما به علل مختلف آمار آنها در حساب های ملی لحاظ نمی شود و دولت ها عموماً میل به کنترل آن دارند.
به بیان دیگر اقتصاد غیر رسمی معمولا به فعالیتها و معاملات اقتصادی اطلاق می شود که به اندازه کافی پنهان و خارج از دسترس با نظارت دولت ها هستند و نه اندازه گیری شده و نه مالیاتی بر آنها تعلق می گیرد. فرض بر اینست فعالان اقتصادی در این زمینه حداقل به صورت منفعلانه آگاه هستند که گزارش این فعالیتها به مقامات متضمن عواقب مالیاتی با بار حقوقی است. در این تعریف تمرکز صرفا بر فعالیتهای قابل فروش درگیر در تولید و مبادله کالاها و خدمات قانونی محدود و تولیدات خانگی مستثنی می شود؛ چونکه عموماً غیر قابل فروش هستند فعالیتهای غیر قانونی هم از این تعریف مستثنی هستند چونکه خصوصیت ها محرک ها و نتایج آن ماهیت متفاوتی با اقتصاد غیر رسمی دارد تا همین اواخر اقتصاد غیر رسمی به صورت متعارف بعنوان شکلی استثماری کم دستمزد و سازماندهی شده از فعالیتهای متقلبانه تلقی می شد.
با این حال مطالعات اخیر نشان داده است بیشتر کارهای غیر رسمی توسط کارگران حاشیه نشین صورت نمی گیرد و بعضی از کارگران با شرکت ها غیر رسمی بودن را انتخاب می کنند. دیدگاه نوظهور اینست که اقتصاد غیر رسمی متشکل از بازارهای مختلف ناهمگون با گروههای مختلف افراد و شرکتهایی است که به علل مختلف و با دستمزد درآمدهای متفاوت درگیر انواع فعالیتهای غیر رسمی هستند. اقتصاد غیر رسمی امکان دارد شامل - اما نه لزوماً محدود به - بازیگران زیر باشد:
چرا اقتصاد غیررسمی در ایران گسترش یافت؟
اقتصاد غیررسمی در ایران، از دیر باز وجود داشته است، اما در سالهای اخیر، به سبب مشکلات اقتصادی، بیکاری و تحریم ها، این بخش بشدت گسترش یافته است. اقتصاد غیررسمی ایران یک انحراف نیست بلکه انشعابی طبیعی از ساختار سیاسی منحصر به فرد آن است.
جریان اقتصاد غیر رسمی در ایران علل متنوعی دارد که در صدر آن بی اعتمادی است؛ هنوز در ایران بخشهای قابل توجهی از جامعه از پرداخت مالیات روی گردان بوده و آنرا بی عدالتی می دانند از طرف دیگر برخی وزارت خانه ها و تشکیلات دولتی شرکتهای خصوصی را در پوشش کمک به بخش خصوصی اما با هدف پولسازی تأسیس کرده اند که نه بودجه شفافی دارند و نه مورد حسابرسی قرار می گیرند این وضعیت در کنار بی ثباتی قوانین دولتی و کنترل دستوری بازار و قیمت گذاری هم در کشور باعث هدایت سرمایه گذاری ما بسمت اقتصاد رسمی می شود.
همچنین پرداخت یارانه باعث قاچاق کالاهای یارانه ای به کشورهای منطقه و خرید و فروش کالابرگ های کالاهای اساسی در بازار شده است و تمام این موارد در کنار موارد ریز و درشت، دیگر باعث وسعت اقتصاد غیررسمی در ایران شده است.
به دلیل دشواری و ناممکن بودن اندازه گیری دقیق اقتصاد غیر رسمی گزارشها و تحقیقات مختلف داخلی و خارجی، سهم اقتصاد غیررسمی در ایران را به شکل گسترده ای متفاوت از هم اعلام نموده اند.
طبق گزارش اتاق تهران، نتایج یک مطالعه نشان میدهد که اندازه اقتصاد زیرزمینی در ایران به طور متوسط ۱۸.۳ درصد از تولید ناخالص داخلی است اما پژوهش های دیگری هم نشان میدهد که از ۵۳ درصد اقتصاد غیر رسمی در کشور حدود چهار درصد آنرا اقتصاد غیرقانونی تشکیل می دهد از ۵۳ درصد اقتصاد غیر رسمی در کشور حدود چهار درصد آنرا اقتصاد غیرقانونی تشکیل می دهد. اقتصاد غیرقانونی شامل تولید و توزیع کالا و خدمات غیرقانونی مانند مواد مخدر مشروبات الکلی و … است.
همچنین ۱۲ درصد اقتصاد ایران را اقتصاد غیر ثبتی شامل می شود که گرچه ماهیت قانونی دارند اما به سبب کوچکی مقیاس یا توسعه نیافتگی از دید و کنترل دولت مخفی مانده اند.
اما طبق بررسی ها حدود ۳۷ درصد اقتصاد هم اقتصاد پنهان است؛ این دست فعالیتها کاملا مشابه فعالیتهای رسمی هستند اما با انگیزه های اقتصادی از چشم دولت پنهان نگه داشته می شوند.
مناطق مختلف کشور در درجات متفاوتی با اقتصاد غیر رسمی درگیر هستند. اندازه گیری اقتصاد غیر رسمی دشوار است اما یکی از شاخص های نشانگر وضعیت اقتصاد غیر رسمی میزان اشتغال غیر رسمی است که در نمودار زیر بر طبق این شاخص وضعیت اشتغال غیر رسمی در استانهای مختلف کشور نشان داده شده است:
۷۵ درصد روستاییان در اقتصاد غیررسمی زندگی می کنند
بررسی وضعیت وسیع بودن حجم اقتصاد غیر رسمی نشان میدهد که بر اساس گزارش بانک جهانی (۲۰۲۲) اشتغال غیر رسمی حدود ۶۰ درصد از کل اشتغال در ایران را تشکیل می دهد این میزان غیر رسمی با میانگین جهانی 2018 ILO قابل مقایسه است، اما برخی تفاوت های ظریف وجود دارد حدود یک سوم از کارکنان غیر رسمی در ایران برای بخش رسمی و کمی بیشتر از ۲ درصد در خانوارها کار کنند. اشتغال غیررسمی برای زنان ۶۳ درصد و کمی بیشتر از مردان (۵۸ درصد) است، در حالیکه میانگین اشتغال غیررسمی در جهان در بین مردان ۶۳ درصد در مقایسه با زنان (۵۸.۱ درصد) بیشتر است.
تنها در کشورهای با درآمد پایین و متوسط زنان بیشتر در معرض اقتصاد غیر رسمی هستند در ایران بیشتر از ۷۵ درصد از اشخاصی که در مناطق روستایی کار می کنند در اقتصاد غیررسمی زندگی می کنند در حالیکه نیمی از اشتغال شهری غیر رسمی است. اشتغال غیر رسمی در مناطق روستایی در جهان به سبب سهم بالای بخش کشاورزی بعنوان منبع اصلی اشتغال غیر رسمی، دو برابر بیشتر در مناطق شهری است.
سطح اشتغال غیررسمی در بخشهای مختلف اقتصاد و بر مبنای سطح تحصیلات متفاوت است؛ همانند سایر کشورها، بخش کشاورزی بالاترین سطح اشتغال غیررسمی را در ایران به خود با ۷۸ درصد مختص کرده است اما کمتر از متوسط جهانی (۹۳ درصد) است.
اشتغال غیر رسمی در ایران دو سوم اشتغال در قسمت صنعت را تشکیل می دهد اشتغال غیر رسمی در ایران دو سوم اشتغال در قسمت صنعت و نیمی از اشتغال در قسمت خدمات را تشکیل می دهد.
در سطح جهان حدود ۵۷.۲ درصد از کارگران صنعت و ۴۷.۲ درصد از کارکنان خدمات غیر رسمی هستند. علاوه بر این سطح تحصیلات افراد با غیر رسمی بودن همبستگی بالایی دارد بر مبنای داده های بین المللی، اشخاصی که دارای مدرک دانشگاهی هستند کمتر به صورت غیررسمی استخدام می شوند.
تحصیل کرده های ایرانی درگیر اشتغال غیررسمی!
در ایران سهم اشتغال غیر رسمی در میان افراد بدون تحصیل ۸۴.۲ درصد، برای آموزش ابتدایی ۷۶.۳، برای آموزش متوسطه ۷۰.۱ درصد و برای تحصیلات تکمیلی ۳۲.۷ درصد است. میانگین جهانی این اعداد به ترتیب ۹۳.۸ درصد، ۸۴.۶ درصد، ۵۱.۷ درصد و ۲۳.۸ است که نشان دهنده آن است که سطح غیر رسمی افراد تحصیل کرده ایرانی بالاتر از همتایان بین المللی خود است در حالیکه اشتغال غیر رسمی افراد بدون تحصیلات کمتر از متوسط جهانی است.
سطح غیر رسمی اشتغال هم در سرتاسر ایران به صورت قابل توجهی متفاوت می باشد دامنه نسبت اشتغال رسمی از ۳۸ درصد (سمنان) تا بالای ۷۰ درصد، کهکیلویه اردبیل و همدان متغیر است نسبت اشتغال رسمی در بین استانهای نزدیک به مرز بیشتر است و استان هایی که نرخ فقر بالاتری دارند سهم بیشتری از اشتغال غیر رسمی دارند مانند سیستان و بلوچستان و کهکیلویه) مطابق با روند، جهانی اشتغال غیر رسمی به صورت نامتناسبی تحت تاثیر همه گیری کووید -۱۹ قرار گرفت. بر اساس گزارش ILO (۲۰۲۲) بر مبنای نمونه ای از ۱۰ کشور از دست دادن شغل در بین مشاغل غیررسمی حدود دو تا سه برابر بیشتر از کارمندان رسمی بود.
هرچند اندازه گیری اقتصاد غیر رسمی ذاتاً دشوار است اما نمودهای آن تا حد زیادی قابل لمس و شناسایی است و میتوان اثر آنرا در حوزه های مختلف اقتصادی همچون اشتغال مشاهده و اندازه گیری نمود.
بر اساس آخرین آمار سازمان تأمین اجتماعی کل بیمه شدگان الزامی این سازمان در سال ۱۴۰۲ حدود ۱۶ میلیون نفر بوده است؛ اگر این رقم را در کنار جمعیت فعال کشور در آخر سال ۱۴۰۲ (حدود ۲۶ میلیون و ۴۶۲ هزار نفر) قرار دهیم، یعنی حدود ۱۰ میلیون از جمعیت فعال کشور یعنی ۳۷.۸۴ درصد از نیروی فعال کشور زیر پوشش سازمان تأمین اجتماعی نیستند.
از آنجایی که زیر پوشش بیمه قرار گرفتن برای کارهای رسمی الزامی است این جمعیت یا به خوداشتغالی با درآمد پایدار مشغول اند و ترجیح داده اند به سراغ بیمه تأمین اجتماعی، نروند یا این که اصلاً شغل و درآمد ثابتی ندارند و در قسمت غیررسمی اقتصاد و مشغول فعالیت اند.
هر سه بخش اقتصاد ایران شامل بخش کشاورزی صنعت و خدمات درگیر اقتصاد غیررسمی هستند بخشی از اشتغال در این بخشها اصولا جز مشاغل غیر رسمی به شمار می روند نمودار زیر وضعیت اشتغال غیررسمی را به تفکیک هر یک از بخشهای سه گانه اقتصاد نشان میدهد.
به طور کل خیلی از کارگاه ها و مشاغل که بابت نهادها همچون نیروی کار پول نقد می پردازند حساب بانکی نداشته و پرداخت مالیاتی انجام نمی دهند و یا در عین استخدام رسمی کارکنان اما خیلی از مقررات را رعایت نمی کنند، در طیف وسیع فعالان اقتصاد غیر رسمی قرار دارند در کشورهای فقیر بخش غیر رسمی ۳۰ تا ۴۰ درصد از کل فعالیت اقتصادی و سهمی بالاتر از اشتغال را دارا است در کشورهای ثروتمند این رقم بین ۱۵ تا ۲۰ درصد است.
مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی (۱۳۹۳). باآنکه صنعت بیشترین سهم از اشتغال غیر رسمی را دارد اما درصد سهم اشتغال غیررسمی به نسبت کل اشتغال در حوزه کشاورزی بیشتر از سایر بخشها است که میتوان این امر را متأثر از رواج اقتصاد معیشتی و فروش غیررسمی محصولات به بازار در حوزه کشاورزی دانست.
برای مطالعه متن کامل گزارش اینجا را کلیک کنید.
منبع: karokhedmat.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب